Мусоҳиба бо духтури асабшиноси ҶДММ “Асри 21” Волида Парсаева
Дар оғоз лутфан мегуфтед, ки худи системаи асаб чист ва аз чӣ иборат аст?
— Системаи асаб мураккабтарин узви инсон буда, иборат аз мағзи сар, мағзи сутунмӯҳра ва дигар нейронҳои дар тамоми бадани инсон паҳншуда мебошад, ки фаъолияти баданро идора мекунад. Нейронҳо вазифаи таҳлил кардан, қабул намудан, ифодаи ҳаяҷон ва дигар функсияҳоро иҷро мекунанд. Мағзи сари инсон ҳамагӣ 2 фоизи вазни баданро ташкил диҳад ҳам, то 18 фоиз оксигенро истифода мебарад, ки ин ба фаъолияти майнаи сар вобастагӣ дорад. Ташаккулёбии сис- темаи асаб аз вақти таваллуд оғоз гардида, нейронҳо афзоиш ёфтан мегиранд ва инсон ба оҳистагӣ соҳиби донишу фаҳмиши зарурӣ мегардад. Системаи марказии асаб, ки тавре гуфтем, аз нейронҳо иборат ба майнаи сар ва системаи переферикии асаб тақсим мешавад, ки бо ҳамдигар тариқи сутунмӯҳра пайваст мешаванд. Ҳамчунин, онҳо координатсияи (тавозун)- ҳаракати одамро таъмин мекунанд ва ташаккул меёбанд. Мутаассифона, ҳоло кӯдакони мо аз лиҳози афзоиши нейронҳо нисбати ҳамсолони худ дар гузашта фарқ мекунанд. Аз ҷумла, онҳо ба ҷои хондани китобҳо бештар, ки ба зиёд шудани нейронҳо мусоидат менамояд, ба компютер ва бозиҳои телефонӣ машғул мешаванд, ки ин ба инкишофи ақлонияти онҳо халал ворид месозад. Дар маҷмӯъ, барои инкишофи системаи асаб бештар бояд хонд, омӯхт ва ҳамчунин аз хӯрокҳои холестерини зиёддошта дурӣ ҷуста, бештар нони сиёҳ, лӯбиёгию донагиҳо ва ғизоҳои дорои витаминҳои гурӯҳи В (гиёҳу растаниҳои гуногун) доштаро истеъмол намуд.
Кадом бемориҳои асаб бештар дар байни одамон паҳншуда мебошанд ва оё ҳастанд бемориҳое, ки табобаташон душвор ё умуман табобатнашавандаанд?
-Бемориҳои асаб вобаста ба он ки чӣ гунаанд ва дар кадом шакл ҷараён ёфта истодаанд, хеле гуногунанд. Ин бемориҳо аз зарар дидани майнаи сару ҳароммағз оғоз карда, то бемории узвҳои шунавоию биноӣ, ҳамчунин гирифторӣ ба эпилепсия ва боз даҳҳо намуд бемории дигар, ки аз системаи асаб вобастаанд, дар бар мегирад. Ҳоло бештар бемориҳо вобаста ба сутунмӯҳра ва ҳароммағзи дохили он ба назар мерасанд, ки сабаби асосии ин зарар дидан ва гирифтор шудани ҳароммағзи инсон мебошад. Аз ҷумла, грижаи сутунмӯҳра, остеохондроз ва бо сабаби гирифторӣ ба ягон бемории дигар, аз ҷумла, инсулт ва минбаъд каҷ шудани симои одам аз ин сабаб аз қабили чунин бемориҳои паҳншуда мебошанд. Хусусан, солҳои охир гирифторони бемориҳои вобаста ба системаи асаб хеле афзоиш ёфтаанд. Сабаби асосии паҳншавии чунин бемориҳо норасоии иҷтимоӣ, аз ҷумла муҳоҷирати меҳнатӣ мебошад, ки дар навбати худ ба фишорбаландӣ, сабабгори осеб дидани узвҳои ҳаётан муҳим мегардад. Набудани ташхисгоҳҳои замонавӣ ва баланд будани нархи ташхис дар он ташхисгоҳҳое, ки имрӯз мавҷуд аст, табобати чунин бемориҳоро душвор гардонидааст.
Бисёриҳо вақте “асабонӣ шудам” мегӯянд, чиро дар назар доранд, бемориро ё ҳолати ҳамонвақтаи худро?
-Дар чунин ҳолатҳо аксаран одамон ҳолати ҳамонвақтаи худро дар назар доранд, на бемориро, аммо агар ин ҳолат идома ёфтан гирад, бешубҳа ба беморӣ оварда мерасонад. Ин чиз, қабл аз ҳама, аз синну сол ва шароити зисти одам вобастагӣ дорад. Аммо имрӯз мо мебинем, ки ҳолати асабоният дар ҷавонон ҳам бештар гардидааст. Бинобар ин, ҳаргиз набояд роҳ дод, ки афсурдагӣ ва ҳолати бади рӯҳӣ дурудароз идома ёбад.
Чаро маҳз калонсолон бештар аз дигарон аз фаромӯшхотирию асабоният шикоят мекунанд? Яъне, системаи асаб ҳам пир мешавад?
— То андозае ҳамин тавр гуфтан мумкин аст. Ҳангоме нейронҳо дигар афзоиш намеёбанд, инро мо дар вақти ташхиси ЭЭГ мушоҳида карда метавонем, “майнаи одам холӣ мешавад” мегӯянд. Чизеро ба куҷое мемонаду баъд кофта мегардад. Аз ин рӯ, барои “пур кардани майнаи холишуда” ман ба беморон тавсия медиҳам, ки бештар китоб хонанд, он гоҳ нейрони нав пайдо мешавад ва агар чизи хондаи худро ба каси дигар нақл кунанд, боз ҳам шумораи ин нейронҳо афзоиш меёбанд. Нейронҳо бо ҳам пайванд шуда медиатор (миёнарав) пайдо мекунанд, ки ин дар навбати худ ба афзоиши шумораи онҳо оварда мерасонад. Шодравон падари ман то синни 78 — солагиашон китоб мехонданд ва ҳамчунин қариб 20 китоби илмӣ навиштаанд. (доктори илми тиб Абдулло Парсаев, духтури асабшинос. Муаллиф) Хотираашон хеле хуб буд ва дар кадом саҳифаи кадом китобашон чӣ навиштаанд, гуфта метавонистанд.
Ба ғайр аз хондану омӯхтан боз кадом чиз ба мустаҳкамии хотира ва фаъолияти хуби системаи асаб мусоидат мекунад?
-Бештар роҳ рафта истода, роҳравон чизеро азёд гуфтан ва ё хондагиатонро такрор кардан кӯмак мерасонад. Зеро зиёд роҳ гаштан ба қувваи ҷисмонӣ ва такрор намудани хондагиҳо ва омӯхтаҳои одам ва ё азбарнамудаҳои ӯ ба кори майнаи сар таъсири муҳим дорад. Ҳангоми иҷрои машқу машғул шудан ба варзишҳои гуногун низ ин чиз хеле фоиданок аст.
Доктор, мехостам дар мавриди таъсири азоимхонӣ ба гирифторони бемориҳои асаб андешаатонро фаҳмам.
-Рости гап, ман ба ин чиз боварӣ надорам. Зеро муллои азоимхон ба хотири пул беморро мехонад ва он таъсире надорад. Аммо ҳар кас табиби худаш, худаш аст ва агар худатон ду-се сураро аз Қуръон донеду батакарор хонед, таъсири он бештар аст. Ман худам аксар вақт чунин мекунам. Ҳамчунин, мусиқии гуворо ва таъсирбахш) на он мусиқии “тарконанда” ба мисли рок ё реп) ба системаи асаби инсон таъсири мусбат мерасонад.
Доруҳои гуногун чӣ?
-Ягон бемори асаб набояд бе маслиҳати мутахассис ва ё ташхиси пурра аз доруҳое, ки баъзе аз асабшиносон менависанд, истифода барад. Зеро истифодаи нодурусти даво метавонад ба афзоиши беморӣ ва ҳатто табобатнашаванда шудани он оварда расонад.
Ташаккур барои сӯҳбат.
Мусоҳиб А. АҲМАДЗОДА, “ДАВО”
