Барои он ки миллиардҳо ҳуҷайраи бофтаҳои бадани шумо зинда бимонанд ва ҳамчунин барои ин ки маводи зиёдатии баданатон берун шавад, ҳамеша ба ғизо ва оксиген ниёзмандед. Ин таъмини ғизову оксиген ва дафъи маводи зиёдатии бадан ба воситаи дастгоҳи дилу рагҳо ё гардиши хун сурат мегиранд. Маводе, ки ба сўи ҳуҷайраҳо мераванд ё аз онҳо бармегарданд, ба тавассути моеи сурхранге ба номи хун интиқол дода мешаванд. Хун ба воситаи дил ба ҳаракат меояд ва дар тамоми қисматҳои баданатон дар шабакаи лўлаӣ ба номи хунрагҳо гардиш мекунанд.
Дар бадани инсон се навъ раг мавҷуд аст: шараён, варид ва мўйраг. Дастгоҳи дилу рагҳо баданро аз уфунат (вайроншавӣ,бадбўӣ)-ҳо ҳифз мекунанд ва дар нигоҳ доштани дараҷаи доимии ҳарорати бадан (37 градус) нақши асосӣ доранд.
Шараён (сурхраг)
Шараёнҳо дар муқоиса бо варидҳо ва мўйрагњо деворањои ғафстаре доранд. Бино бар ин онҳо қодиранд дар баробарии фишори болоӣ, ки бо ҳар таппиши дил ба вуҷуд меояд, муқовимат кунанд.
Мўйраг
Дар муқоиса бо варидҳо ва шараёнҳо мўйрагҳо бисёр хурд ва нозуканд. Ҳамчунон, ки хун дар бофтаҳо ҷараён дорад, оксиген, ғизо ва маводи дигар аз тариқи девораи мўйрагҳо мегузаранд.
Варид (сиёҳраг)
Хуне, ки даруни варидҳо љараён дорад, ба нисбати шараёнҳо дорои фишори камтаре мебошад. Девораҳои варидҳо низ нозуктаранд. Аз ин рў, хуни дар варидбуда метавонад бо фишори андаке ақиб баргардад, аммо даричаҳо намегузоранд.
Мушаки ғафс-табақест, ки дар баробари фишори хуни боло муқовимат мекунад
Қабати иртиҷоӣ (бозгаштӣ)-ба шараён имкон медиҳад, то васеъ шавад ва дубора ба шакли аввал бозгардад.
Девори мўйраг-захомат (ғафси)-и он танҳо аз як ҳуҷайра иборат аст.
Дарича- дар дохили варид аст ва ҷараёни хунро аз ақибравӣ нигоҳ медорад.
Шабакаи рагҳои хунгард
Шараёнҳо хунро ба бофтаҳо мерасонанд, аммо варидҳо хунро аз бофтаҳо бармегардонанд. Мўйрагҳои бисёр хурд, ки дида намешаванд, шараёнҳоро ба варидҳо васл мекунанд ва хунро аз тамоми ҳуҷайраҳои бофта мегузаронанд. Дарозии маҷмўи рагҳои хунгарди инсон ба беш аз 10 000 километр мерасад.
Хун
Ин моеи ҳаёт, дарбаргирандаи ҳуҷайраҳоест, ки дар моеи плазма муаллақанд. Ҷисмчаҳои сурх ба хун ранг медиҳанд ва оксигенро мекашонанд. Ҷисмчаҳои сафед дорои лимфоситњо ва нейтрофилњо ҳастанд, ки баданро аз микробҳо ҳифз мекунанд. Тромботситҳо ба лахта шудани хун кумак мерасонанд.
Ду ҳалқа
Хуне, ки дар дастгоҳи гардиши хун ҷараён дорад, даруни ду ҳалқаест шабеҳ ба адади 8 ва дил дар маҳалли пайвасти ин ду ҳалқа қарор дорад. Ҳалқаи хурдтар хунро аз дил ба шушҳо мебарад, то оксигенро ҷамъоварӣ карда, ба дил бозгардонад. Ҳалқаи бузургтар хуни оксигендор (сурх)-ро ба тамоми қисматҳои бадан њамл мекунад ва сипас хунеро, ки оксигени бисёр кам дорад, ба дил бармегардонад. Гардиши хун дар ин ду ҳалќа камтар аз як дақиқа тўл мекашад.
Шараёни шуш хуни камоксигенро ба шушҳо мебарад.
Меъдачаи рости дил хунро ба шушҳо тела медиҳад.
Вариди даромадгоҳи ҷигар хуни ғизодорро аз рўдаҳо ба ҷигар мефиристад.
Вариди тиҳии поин хунро аз қисмати поинии бадан ба дил бармегардонад.
Шабакаи рагҳои хунгард хуни ноҳияи сар ва қисмати болоии баданро таъмин мекунанд.
Вариди тињии боло хунро аз сар ва бахшҳои болоии бадан ба дил бозмегардонад.
Шоҳраг шараёни аслӣ аст, ки хун ба тавассути он аз дил хориҷ мешавад.
Вариди шуш хуни оксигендорро аз шушҳо ба дилҳо мерасонад.
Меъдачаи чапи дил хунро ба тамоми нуқтаҳои бадан тела медиҳад.
«Шигифтиҳои бадан»
Ричард Вокир
