Рашк ҳолати пуризтиробест, ки ба ҳиссиёти эҳтимолии муҳаббат хос буда, асоси онро саъю кўшиши назорат кардани объекти ишқ ташкил медиҳад. Дар таҷрибаҳои назариявӣ ва амалӣ мафҳуми рашкро олимон омўхта, натиҷаҳои равонии зеринро муайян намуданд.
Ба ақидаи олим Э. Линдерман «рашк ҳолати рўҳиест, ки дар майнаи инсон пайдо шуда, шахсро ба ҳолати ғам, андўҳ ва депрессия оварда мерасонад».
Ҳиссиёти тарс дар он асос пайдо мешавад, ки шахси рашкдор фикр мекунад, шахси муқобил ё гумонбаршуда аз ў дида диққатҷалбкунандатар аст.
Рашк дар ашхосе пайдо шуданаш мумкин аст, ки онҳо ба якдигар аз ҷиҳати физиологӣ, равонӣ, иҷтимоӣ, иқтисодӣ мўҳтоҷанд.
Рашкро ба се намуд тақсим мекунанд:
Ҷанҷолӣ, пуризтироб ва рафторӣ.
Реаксияи ҷанҷолии рашк нишон медиҳад, ки шахси рашккунанда кўшиш мекунад, манзараи вайронкунии муносибати байниҳамдигарӣ ва пайдо кардани сабабҳои онро ҷўяд:
Омўхтани шарик, санҷидани рафтори вай, пайдо кардани хатогиҳои худ ва шарик – ин аст нишонаи ин намуди рашк.
Реаксияи рашки пуризтироб дар он асос ба вуҷуд меояд, ки дар шахси рашккунанда ҳиссиёти тарс ва ғам пайдо мешавад. Баъзан ҳиссиёти тарс ба ноумедӣ, ҳасрат, алам мубаддал мешавад. Ин эҳсосҳо аз ақли «интеллекти» рашккунанда вобастагӣ дорад.
Реаксияи рашки рафторӣ бошад кўшишест, ки дар он шахс роҳи барқароркунии муносибатҳоро меҷўяд: нигоҳдории шарик бо тамоми роҳҳо (фишороварӣ, тарсондан, таҳдид, шантаж), бартарафкунии гумонбаршуда (корашро мушкил кардан, ҳамсўҳбат шудан), диққатҷалбкунӣ (ҳамдардӣ, баён кардан, афсўсхўрӣ) – нишонаҳои ин навъи рашканд.
Аз рўи аломатҳо рашкро ба ду намуд тақсим мекунанд
Якум: фаъол (активӣ) – рашккунанда ахбороти даркориро меҷўяд, кўшиш мекунад, ки шарикашро азхуд кунад, бо одами гумонбаршуда сабқат эълон мекунад.
Дуюм: заиф (пассивӣ) – рашккунанда ҳаракат мекунад, ки ба муносибати худ ва шарикаш таъсир нарасонад. Ҳолати рашк бо нақшаи дарунӣ мегузарад. Ҳолати рашк аз характери шахсияти рашккунанда низ вобаста аст. Шахсони худписанд ва одамони ба худ боварӣ надошта бештар ба ин дард – рашк гирифтор мешаванд, ки оқибаташ нохуш буда, сабабгори пайдо шудани ғамбеморӣ мегардад.
Аз рўи тақсимоти нави системаи асаб, ки онро доктори илми равоншифоӣ А. И. Исомиддинов дар корҳои илмӣ ва таҷрибаҳои равонӣ пешниҳод кардааст, чунин намудҳои рашк маълум аст:
- Одамоне, ки системаи асаби растанигӣ доранд, ба онҳо рашки ҷисмӣ хос аст.
- Одамоне, ки системаи асаби ҳайвонӣ доранд, бештар рашки биологӣ – эҳсосӣ доранд.
- Ашхосе, ки дорои системаи асаби инсонӣ ҳастанд, рашки ақлӣ доранд. Дар ҳолати гузаштан аз сарҳади маъмулӣ рашк боиси сар задани нохушиҳо шуда, оқибаташ ба беморӣ оварда мерасонад.
Омодасози матн Ҳусния
